عراق یکی از باستانی ترین کشورهای جهان و دارای تمدن و فرهنگ پرباری است. در این دیار کهن بارگاه پرشوکت تعدادی از ائمه هدی (ع) قرار دارد.
کربلا در ناحیه غربی رودخانه فرات قرار دارد و فاصله اش تا بغداد 105 کیلومتر است.
این سرزمین تا سال 61 هجری قمری بیابانی بیش نبوده است اما بعد از واقعه کربلا و پس از ساخت گنبد و بارگاه برای شهدا به یکی از شهرهای زیارتی عراق تبدیل شد.
در وجه تسمیه کربلا بعضی می گویند که کربلا از واژه "کوربابل" گرفته شده است که به معنای مجموعه روستاهای بابل قدیم است که نینوا، غاضریه و طف از جمله آنهاست و نام های دیگر کربلا هستند.
اماکن زیارتی و آثار دینی کربلا
مرقد امام حسین (ع)، مرقد حضرت ابوالفضل (ع)، مرقد حبیب ابن مظاهر، قتلگاه، خیمه گاه، بین الحرمین، مراقد شهدای کربلا، مرقد حضرت علی اکبر (ع)، مرقد حضرت علی اصغر (ع) و شهیدان بنی هاشم، مرقد حربن یزید ریاحی، مرقد عون بن عبدالله، مرقد طفلان مسلم و مرقد سیدابراهیم مجاب از جمله اماکن زیارتی و آثار دینی کربلاست.
امیرالمومنین (ع) و کربلا
در سال 36 هجری قمری که امام علی (ع) به سوی صفین حرکت می کرد به کربلا رسید و چون نام آن را دانست فرود آمد. هرئمه بن سلیم می گوید؛ در سفر شام همراه امیرالمومنین (ع) به سرزمین کربلا رسیدیم نماز به جماعت خوانده شد پس از نماز، امام (ع) مقداری از خاک کربلا را بویید و فرمود؛ آه ای زمین کربلا مردانی از تو روز محشر می آیند که بدون حسابرسی وارد بهشت می گردند.
امام حسین (ع) و کربلا
امام حسین (ع) در روز دوم محرم سال 61 هجری قمری همراه کاروانش به کربلا رسید و نام آن را پرسید و در جواب نام کربلا را شنید و فرمود؛ خدایا من از سختی ها و بلاهای این سرزمین به تو پناه می برم.
سرگذشت مرقد امام حسین (ع) در گذر تاریخ
بنای مرقد امام حسین (ع) تاریخی به درازای چهارده قرن دارد. در روز دوازدهم محرم سال 61 هجری قمری پیکر پاک سیدالشهدا (ع) و یارانش توسط قبیله بنی اسد با راهنمایی امام سجاد (ع) به خاک سپرده شد و در سال 65 هجری مختار بر قبر امام (ع) گنبدی از آجر و گچ ساخت و دو در برای آن قرار داد. اما در سال 146 هجری قمری ابوجعفر منصور این بنای سرپوشیده را ویران کرد.
منبع http://clip2ni.com
در سال 158 مهدی عباسی آن را از نو بنا کرد.
در سال 171 هارون الرشید بنای مزبور و گنبد را ویران و در سال 236 متوکل عباسی مرقد امام (ع) را به طور کامل ویران کرد.
در سال 367 عضدالدوله دیلمی گنبدی با رواق و ضریحی از عاج، برای مرقد ساخت.
در سال 397 عمران بن شاهین، مسجدی به نام خود متصل به رواق بنا کرد.
در سال 767 سلطان اویس جدایری گنبد داخلی را ساخت و صحنی بر گرد مضجع امام (ع) بنا کرد.
در سال 932 شاه اسماعیل صفوی دوم ضریح مشبک و زیبایی از نقره به مرقد امام (ع) هدیه کرد.
در سال 1155 نادر شاه افشار بناهای موجود را تزیین کرد و هدیه های گرانبهایی به گنجینه اهدا نمود.
در سال 1211 آقامحمدخان قاجار دستور داد گنبد را به طلا آراستند.
در سال 1216 وهابی ها به کربلا یورش آورده و ضریح و رواق را ویران کرده و اموال حرم را ربودند.
در سال 1250 فتحعلیشاه قاجار گنبد و بارگاه را نوسازی کرد و گنبد حرم حضرت ابوالفضل (ع) را نیز بر پا کرد.
در سال 1428 به منظور استفاده بیشتر از فضا محافظت زائران از سرما و گرما صحن شریف اباعبدالله (ع) با سبک جدید مسقف شد.
مراقد علما و بزرگان در کربلا
از دیرباز به سبب قداست کربلا، در داخل و خارج حرم سیدالشهدا (ع) ده ها تن از عالمان و روحانیان و سادات به خاک سپرده شدند که برخی از آنان عبارتند از:
سید رضی، میرزا محمد تقی شیرازی، میرزا تقی خان امیرکبیر، سید مرتضی علم الهدی و علامه وحید بهبهانی.
حرم مطهر از گنبدی بزرگ و مطلاّ تشکیل شده که بر روی گنبد خانه ای وسیع و چندین رواق و یک مسجد بزرگ و صحنی فراخ است که تمامی این مجموعه را در بر می گیرد. گنبد طلا از ساخته های دوران صفویه است و طلاکاری آن به دستور آغامحمدخان قاجارانجام گرفته است. در زیر گنبد، ضریح نقره ای و بزرگ و چند ضلعی قرار دارد که قسمت عمده فضای گنبدخانه را اشغال کرده و درون آن قبر مطهر امام حسین(علیه السلام) و دو فرزندش علی اصغر و علی اکبر جای دارد. در سمت شرق ضریح مطهر حضرت، فضایی است که در جنوب آن پنجره ای نقره ای قرار دارد. اینجا آرامگاه قسمت اعظم شهیدان واقعه کربلا است که همگی آنان پیرامون آن پنجره و فضاهای اطراف پراکنده و مدفون هستند. مهمترین زیارتگاههای کربلا و حومه آن
حرم امام حسین(علیه السلام)، که به همراه حرم ابوالفضل العباس(علیه السلام) و فضاهای پیرامون این دو جایگاه، هسته مرکزی شهر را تشکیل می دهند. حرم مطهر بیش از دو متر از سطح شهر پایین تر است؛ از این رو تعداد زیادی پله زائران را از دروازه ها به درون صحن هدایت می کند.
ساختمان کنونی حرم از ساخته های دوره صفوی و عثمانی و قاجار است.
قتلگاه: جایگاهی است در نزدیکی آرامگاه حبیب بن مظاهر اسدی که بنابر گفته روایات، امام حسین(علیه السلام) در آنجا به شهادت رسید و بعدها به جایگاه کنونی منتقل شد و دفن گردیده اند.
تلّ زینبیّه: در فاصله 20 متری از سمت غرب صحن مطهّر، تپه ای به ارتفاع 5 متر وجود دارد که امروزه بر روی آن اتاقی ساخته شده است، این تپّه به نام «تلّ زینبیّه» یا تپّه حضرت زینب(علیها السلام) مشهور است و بنا به نقل مورّخان، تپّه ای بوده است که در روز عاشورا حضرت زینب بر روی آن می رفته و از سیر وقایع جنگ آگاهی می یافته اند.
حرم منوّر و پاک ابوالفضل العباس(علیه السلام): این حرم در فاصله 350 متری شمال شرقی حرم امام حسین(علیه السلام)قرار گرفته و دارای قبّه و بارگاه شکوهمندی است که جسد پاک این سردار رشید و یار وفادار امام حسین(علیه السلام) را در بَرگرفته است. ساختمان دارای گنبدی طلایی است که بر روی گنبد خانه ای کوچکتر از حرم امام حسین(علیه السلام) قرار دارد. گِرداگرد قبر مطهّر را چهار رواق و صحن فراخ و وسیعی به همراه ایوان زیبا در برگرفته است. ضریح زیبای آن حضرت به دستور مرحوم آیة الله العظمی حکیم در سال 1965 میلادی در اصفهان ساخته شد.
آرامگاه حبیب بن مظاهر اسدی: او یکی از شهدای روز عاشورا است که در سن 80 سالگی به یاری امام حسین(علیه السلام) شتافت و شهید گردید و در فاصله 10 متری از ضریح مطهر و در رواق جنوب غربی مدفون است و دارای ضریح کوچکی است.
آرامگاه سید ابراهیم مجاب: وی امام زاده والا مقام و عظیم الشأن و دارای نسل مبارکی است. او ابراهیم فرزند محمّد العابد فرزند امام موسی بن جعفر(علیه السلام) است که در این بقعه مطهّر دفن شده است و بنا به نوشته مورّخان، بسیاری از سادات و بزرگان پیرامون او مدفونند. آرامگاه او در رواق حرم مطهّر و در گوشه شمال غربی آن است.
مشاهیر مدفون در حرم: در سرتاسر صحن و حجره های گرداگرد آن و رواقها، بسیاری از بزرگان در طول تاریخ دفن شده اند، برخی از این حجره ها به نام شخصیتی که در داخل آن دفن شده، مشهور است؛ همچون آخرین مقبره ای که در جنوب سمت مشرق قرار دارد و مدفن بسیاری از علمای دین می باشد که مشهورترین آنها مرحوم آیة الله میرزا محمّد تقی شیرازی است که در سال 1920میلادی، رهبری انقلاب مردم بر ضدّ دولت انگلیس را بر عهده داشت. از دیگر مشاهیر مدفون در این بقعه مطهر، میرزا محمّد تقی خان امیر کبیر است که پس از به قتل رسیدنش در کاشان، به کربلا منتقل و در مقبره ای در رواق شرقی حرم مطهر دفن گردید، همچنین قاجاریه نیز در رواق شمالی، دارای مقبره ای هستند که جمعی از آنان در آنجا مدفونند.
خیمه گاه: در جنوب صحن مطهّر امام حسین(علیه السلام) و در فاصله 250 متری واقع است. (بنا به نقل مورّخان، محلّ برافراشته شدن خیمه ها و چادرهای سید الشهدا(علیه السلام) و یاران او بوده است). امروزه جایگاه خیمه ها را با ساختمانسازی به تصویر کشیده اند.
مقام حضرت مهدی(علیه السلام): در میان نخلستانهای کرانه رودخانه فرات که این شاخه رودخانه به نام «نهر علقمه» مشهور است، از شمال کربلا می گذرد و آن جایگاهی است منسوب به حضرت حجّت(علیه السلام) که مردم در آن به نماز می پردازند.
حُرّ: و آن شهرکی است در جنوب غربی کربلا که در فاصله 9 کیلومتری از شهر واقع شده و نام آن برگرفته از نام حرّ بن یزید ریاحی است. او در روز عاشورا یکی از فرماندهان لشکر عبیدالله زیاد بود ولی بعدها توبه کرد و به لشکر حق پیوست و تا پای جان ایستاد و به شهادت رسید و در این موقعیّت دفن گردید. امروزه آرامگاه او، که از ساخته های شاه اسماعیل صفوی است، دارای صحن و رواق و گنبد کاشی کاری است و مؤمنان فوج فوج به زیارت قبرش می شتابند.
آرامگاه الأخرس بن الکاظم(علیه السلام): وی محمد ابن أبی الفتح أخرس، از نوادگان حضرت موسی بن جعفر(علیه السلام)است که بقعه اش در حومه کربلا، در محله ای به نام «الأبتر» قرار دارد.
آرامگاه ابن حمزه: وی نواده امیر المؤمنین و از امام زادگان والا مقام است. آرامگاهش در آغازِ بزرگراه کربلا ـ طویریج قرار دارد.
آرامگاه عون بن عبدالله: در نسبت این امام زاده تردیدهایی وجود دارد که آیا وی همان عونی است که در کربلا شهید شد و یا نواده امام حسن(علیه السلام) است؟ امروزه وی دارای بقعه و بارگاه باشکوهی در 11 کیلومتری شمال غربی کربلا و در آغاز بزرگراه کربلا ـ بغداد می باشد. این امام زاده بسیار مورد توجّه مردمان عراق و دارای نذر مجربی است: از این رو همواره مزار او مملو از زائر و نذورات آنان است.
آرامگاه طفلان مسلم: این آرامگاه در راه کربلا ـ بغداد، در حومه شهر مسیّب قرار دارد.
این دو کودک به نامهای محمّد و ابراهیم، فرزندان حضرت مسلم ابن عقیل هستند که پس از شهادت پدرشان به شهادت رسیدند، آرامگاه این دو کودک صحن و سرای باشکوهی داشته و بر قبر هر یک گنبد و ضریحی قرار دارد.
آرامگاه ابن هاشم: وی از نوادگان حضرت موسی بن جعفر(علیه السلام)است که در سال 745هـ.ق. وفات یافت و آرامگاهش امروزه در کویری واقع در شمال غربی کربلا می باشد. قبر او دارای صحن و سرای بزرگی است و در میان اعراب بیابان گرد بسیار معروف است و آنان همواره بدو پناه آورده و نذر می کنند.
آرامگاه ابن فَهْد حِلّی: او از فقهای امامیّه است و قبرش در غرب خیابان «باب القبله» درون مسجدی به نام او قرار دارد.
حسینیّه های کربلا: با توجّه به این که کربلا شهری زیارتی است و سالیانه صدها هزار مسلمان از سرتاسر کشورهای شیعه نشین برای زیارت به این شهر مقدّس مشرّف می شوند، از این رو بسیاری از مردم شهرهای گوناگون به ساختن حسینیّه و زائرسرا پرداخته اند که مهمترین حسینیّه ها از آنِ ایرانیان است; همانند حسینیّه تهرانیها، اصفهانیها، مازندرانی ها، قمی ها و آذربایجانیها، و ده ها حسینیّه دیگر که قسمت عمده این مراکز در سالهای اخیر منهدم و ویران گردیده است.
مدارس دینی کربلا: کربلا دارای حوزه علمیّه کهن و مهمّی است; از این رو مدارس دینی فراوان در کربلا دیده می شود که مهمترین آنها عبارتند از: مدرسه هندیّه، مدرسه حسن خان، مدرسه آیة الله بروجردی، مدرسه بادکوبه، مدرسه کریم خان، مدرسه مجاهد، مدرسه بُقعه، مدرسه حسینیّه، مدرسه شریف العلما، مدرسه سلیمیّه و...
منبع: http://clip2ni.com
1 ـ صندوق و ضریح امام حسین(علیه السلام) گفته اند صندوق کنونی همان صندوقی است که همسر نادر شاه روی قبر قرار داده بود.4 برخی نیز گفته اند این صندوقی است که شاه طهماسب صفوی در 1123 ق به حرم هدیه کرده است. این صندوق در اثر تهاجم وهابیان در 1216 ق آتش گرفت و بخشی از آن سوخت. در 1225ق به توصیه شیخ جعفرآل کاشف الغطاء و به دستور « خان جان » قاجاری صندوق را با پوششی از نقره ترمیم کردند و با پارچه حریر پوشاندند.5 روی صندوق به این موضوع چنین اشاره شده است: نام هدیه کننده ضریح بیرونی، یعنی ناصرالدین شاه، بر آن ثبت شده است. روی درِ آن، پنجره نقره ای کوچکی است و بر بالای آن این عبارت دیده می شود: قال رسول الله(صلّی الله علیه و آله) « الحسن و الحسین سیدی شباب اهل الجنه و ابوهما خیرٌ منهما » این ضریح، ضریح مسین شاه عباس را در خود جای داده است.8 ناصر الدین شاه که خود داخل آن شده، ضریح و قبر را چنین توصیف می کند: « من و میرزا حسن کلید دار جسارت کرده توی ضریح حضرت رفته از ضریح هم درب کوچک دیگر بود میرزا حسن باز کرد، شمعی در دست داشت دور قبر منور با آجر فرش شده بود که پا روی آجر گذاشته شود. من از طرفی میرزا حسن از طرفی به زحمت زیاد رفتیم. میرزا حسن متصل شمع را کج می کرد. من از دست او گرفتم. من به طور عجیبی روی آجرها نشسته بودم جا تنگ بود. سرم به تخته ضریح می خورد. جای نشستن تنگ و بسیار مشکل بود. میرزا حسن تخته روی قبر مطهر را کشید. دست برده دو سه مشتی تربت صحیح از روی قبر مطهر برداشتم ».9 در پایین پای آن، ضریح دیگری متصل به ضریح بیرونی قرار گرفته که به علی اکبر، فرزند دلاور امام حسین(علیه السلام )، تعلق دارد. در 1355 ق، سیف الدین طاهر، از داعیان اسماعیلی، پنجره ای از نقره برای مرقد مطهر ساخت و آن را از هند به کربلا فرستاد که بر بالای آن نوشته شده بود: بعضی از قندیل های آویزان شده از جنس طلا و نقره، از هند و جاهای دیگر آمده است.11 امروزه طول ضریح مطهر به پنج پنجره و عرض آن نیز به چهار پنجره تقسیم می شود. هر قسمت هشتاد سانتی متر عرض دارد. اما بخشی که مرقد علی اکبر( علیه السلام) در آن است، یعنی پایین پای آن حضرت، از ضریح تنها یک بخش و از طول دو بخش را در بر می گیرد. طول ضریح مرقد امام حسین(علیه السلام) 5/5 و عرض آن 5/4 متر است و طول آن قسمت که قبر علی اکبر(علیه السلام) را در خود جای داده 6/2 و عرض آن 4/1 متر است. ارتفاع ضریح به 5/3 متر می رسد و بر بالای آن در چهار گوشه، چهار گویچه شکلی است که طول هر یک نیم متر و زر اندود است.12 بر روی ضریح، دیوارهای صحن، حرم و گل دسته ها آثاری از گلوله دیده می شود که حاصل تهاجم نیروهای بعثی به شیعیان متحصن در مرقد در 1370 ش است. این شیعیان علیه حکومت وقت قیام کرده بودند.آثار و اماکن حرم مطهر امام حسین علیه السلام
در عصر آل بویه، عضد الدوله برای نخستین بار در 371ق ضریحی از جنس چوب ساج و تزیین شده با عاج را روی قبر امام حسین(علیه السلام) نصب کرد و قبر را با پارچه های گران بهای دیباج پوشاند.1 در 620 ق مؤیدالدین محمد قمی، وزیر شیعی الناصر لدین الله عباسی، صندوقی از چوب بر روی قبر قرار داد و آن را با پارچه های گران قیمت پوشاند.2 شاه اسماعیل صفوی در 932 ق صندوق بسیار زیبایی از خاتم بر روی قبر نهاد. پس از آن، شاه عباس صفوی برای نخستین بار، ضریحی از مس بر فراز قبر و روی صندوق یاد شده گذاشت و ضریح را با پرده های حریر قیمتی پوشاند.3 در 1153 ق، گوهرشاد خانم، دختر سلطان حسین صفوی و همسر نادر شاه، صندوقی از خاتم بر روی قبر گذارد.
« بعد تکسیر اعداء الله فی سنة 1216 ق قام بتجدیده خان القاجار 1225 ق کتبه صالح الکلکاوی ».
آقا محمد خان نیز ضریحی از نقره بر فراز قبر نصب کرد6 و درهای ورودی را، که از رواق به داخل حرم باز می شد، با نقره تزیین نمود.7 پس از چندی، ناصرالدین شاه، که به شخصه به زیارت کربلا مشرف شده بود، دستورهایی برای تعمیر و بازسازی حرم صادر کرد؛ ضریحی از نقره ساخت و آن را روی قبر گذاشت. بدین گونه قبر مطهر دارای دو ضریح بیرونی و داخلی شد.
« ان الداعی الی حب آل محمد الطاهر بن ابی محمد الطاهر سیف الدین نجل سیدنا محمد برهان الدین من بلاد الهند سنه خمس و خمسین و ثلث مائة بعد الالف 1355 ق ».10 در 1360 ق استاد محمد صنیع خاتم شیرازی، از استادان برجسته خاتم کاری، صندوق مطهر را تعمیر کرد.
در طول تاریخ، همواره پادشاهان و بزرگان، چراغ دان های گران قیمتی از طلا و نقره به داخل ضریح مبارک هدیه می کردند. یک جفت شمعدان طلای بسیار بزرگ از سوی سلطان عبدالمجید خان عثمانی به حرم هدیه شده است.
بربالای سر مبارک آن حضرت، بیرون ضریح، سنگ قهوه ای رنگی به نشانه جایگاه دفن سر آن حضرت نصب است. برخی گفته اند شمر ملعون سر مبارک امام(علیه السلام) را روی آن جدا کرد.
بر اساس روایت های موجود، امام سجاد(علیه السلام) سر مبارک امام حسین و برخی از شهیدان را به کربلا بازگرداند و در کنار جسدهای پاک شان به خاک سپرد. بر اساس روایتی دیگر، سر مبارک امام در بالای قبر پدر بزرگوارش امام علی(علیه السلام) در نجف دفن شده است. امام صادق(علیه السلام) در این مکان نماز می گزارد و توصیه می کرد که بر سر مبارک امام حسین(علیه السلام)، در این مکان نماز گزارده شود13 برخی نیز گفته اند سر آن حضرت را به عسقلان مصر بردند و در آن جا دفن کردند.
امروزه، در شهر قاهره در مسجدی به نام مسجد الحسین(علیه السلام) ضریحی با عنوان رأس الحسین قرار دارد که مردم آن شهر پیرامون آن دعا و زیارت می خوانند و سوم شعبان، روز تولد امام حسین(علیه السلام)، را ده روز جشن می گیرند و احترام خاصی به این مکان می گذارند.
قبر و ضریح علی اکبر(علیه السلام) محل دفن جوان شجاع و دلاور امام حسین(علیه السلام) در پایین پای آن حضرت است. ضریح امام حسین(علیه السلام)، چنان که شرح آن در صفحه های پیشین رفت، به صورت شش ضلعی است که دو ضلع پایین آن به علی اکبر و شهیدان بنی هاشم تعلق دارد. این قسمت به ضریح بیرونی قبر امام حسین(علیه السلام) وصل شده و 6/2 متر طول و 4/1 متر عرض دارد. بنابر این از عرض یک بخش و از طول دو بخش را در بر می گیرد و دو ضلع از آن را به خود اختصاص می دهد.
2 ـ مزار شهیدان بنی هاشم
مزار شهیدان بنی هاشم در کنار مزار علی اکبر و پایین پای مبارک امام حسین(علیه السلام) قرار دارد. بر اساس روایات، بنی اسد وقتی شهیدان را به خاک سپردند جنازه های شهیدان بنی هاشم را، که در یک خیمه توسط امام حسین(علیه السلام) جمع آوری شده بود، پایین پای آن حضرت دفن کردند و سپس چند متر پایین تر از آن دیگر شهیدان کربلا، غیر از بنی هاشم، را به خاک سپردند.14
3 ـ قبرهای دیگر شهیدان کربلا
تمامی شهیدان کربلا، به جز حضرت ابوالفضل، حربن یزید ریاحی و حبیب بن مظاهر، در نزدیکی قبر حضرت امام حسین(علیه السلام) به خاک سپرده شده اند و قبرهای آنان در سمت جنوب شرقی ضریح امام حسین(علیه السلام)، به فاصله چند متری آن قرار دارد.
اکنون این قبرها، که در داخل یک اتاقک دوازده متری و حاوی صندوق خاتم است، پنجره ای از نقره به طول پنج متر دارد و آرامگاه را مشخص می کند. بر بالای این پنجره، اسامی حدود 120 تن از شهیدان کربلا، همراه با زیارت نامه مخصوص بر روی کتیبه ای از کاشی های آبی نقش بسته است. قبل از توسعه جدید حرم، یعنی تا 1213 ق، این قبرها بقعه ای جداگانه داشت و از حرم امام حسین(علیه السلام) مستقل و مجزا بود به گونه ای که طواف پیرامون آن میسر بود.
سخن ابو حمزه ثمالی این مطلب را تأیید می کند: « سپس از حرم مطهر خارج شو و در مقابل قبور شهدا بایست ».15 کسانی که قبل از توسعه آن را دیده اند توصیف شان به همین گونه است.16 در 1213 ق، عملیات توسعه جدید آغاز شد و به دلیل زیاد بودن زائران و تنگیِ مکان زیارت، سید علی طباطبایی و آیت الله شهرستانی برای تأمین رفاه زائران دیوار آن بقعه را برداشتند و راهروی درِ ورودی رواق جنوبی به مزار شهیدان را بستند و در قسمت شمالی آن، ضریحی از چوب ساج قرار دادند سپس دیوار حائل را برداشتند و آن را به حرم متصل کردند.
با این کار امکان طواف پیرامون مزار شهیدان از بین رفت اما فضای زیارتی مناسبی ایجاد شد. در 1230 ق از سوی ملا محمد صالح برغانی ضریحی از برنج با کتیبه نقره ای حاوی شعرهای محتشم کاشانی بر آرامگاه شهیدان نصب شد و صندوقی از خاتم نیز در داخل آن قرار گرفت. در اوایل قرن چهاردهم، انیس الدوله، همسر ناصرالدین شاه، ضریح نقره ای به طول حدود 80/4 در پنج شبکه و ارتفاع 70/1 برای آرامگاه شهیدان تقدیم کرد. این ضریح به جای ضریح قبلی نصب شد و هم اکنون نیز در همان مکان باقی است. در 1361 ق صندوق خاتم کاری این آرامگاه به کوشش محمد صنیع خاتم شیرازی تعمیر شد و دیوارهای مجاور ضریح را هنرمندان توانای ایرانی آینه کاری کردند
منبع
http://clip2ni.com
