آثار و اماکن حرم مطهر امام حسین علیه السلام

1 ـ صندوق و ضریح امام حسین(علیه السلام)

در عصر آل بویه، عضد الدوله برای نخستین بار در 371ق ضریحی از جنس چوب ساج و تزیین شده با عاج را روی قبر امام حسین(علیه السلام) نصب کرد و قبر را با پارچه های گران بهای دیباج پوشاند.1 در 620 ق مؤیدالدین محمد قمی، وزیر شیعی الناصر لدین الله عباسی، صندوقی از چوب بر روی قبر قرار داد و آن را با پارچه های گران قیمت پوشاند.2 شاه اسماعیل صفوی در 932 ق صندوق بسیار زیبایی از خاتم بر روی قبر نهاد. پس از آن، شاه عباس صفوی برای نخستین بار، ضریحی از مس بر فراز قبر و روی صندوق یاد شده گذاشت و ضریح را با پرده های حریر قیمتی پوشاند.3 در 1153 ق، گوهرشاد خانم، دختر سلطان حسین صفوی و همسر نادر شاه، صندوقی از خاتم بر روی قبر گذارد.

گفته اند صندوق کنونی همان صندوقی است که همسر نادر شاه روی قبر قرار داده بود.4 برخی نیز گفته اند این صندوقی است که شاه طهماسب صفوی در 1123 ق به حرم هدیه کرده است. این صندوق در اثر تهاجم وهابیان در 1216 ق آتش گرفت و بخشی از آن سوخت. در 1225ق به توصیه شیخ جعفرآل کاشف الغطاء و به دستور « خان جان » قاجاری صندوق را با پوششی از نقره ترمیم کردند و با پارچه حریر پوشاندند.5 روی صندوق به این موضوع چنین اشاره شده است:

« بعد تکسیر اعداء الله فی سنة 1216 ق قام بتجدیده خان القاجار 1225 ق کتبه صالح الکلکاوی ».

آقا محمد خان نیز ضریحی از نقره بر فراز قبر نصب کرد6 و درهای ورودی را، که از رواق به داخل حرم باز می شد، با نقره تزیین نمود.7 پس از چندی، ناصرالدین شاه، که به شخصه به زیارت کربلا مشرف شده بود، دستورهایی برای تعمیر و بازسازی حرم صادر کرد؛ ضریحی از نقره ساخت و آن را روی قبر گذاشت. بدین گونه قبر مطهر دارای دو ضریح بیرونی و داخلی شد.

نام هدیه کننده ضریح بیرونی، یعنی ناصرالدین شاه، بر آن ثبت شده است. روی درِ آن، پنجره نقره ای کوچکی است و بر بالای آن این عبارت دیده می شود: قال رسول الله(صلّی الله علیه و آله) « الحسن و الحسین سیدی شباب اهل الجنه و ابوهما خیرٌ منهما » این ضریح، ضریح مسین شاه عباس را در خود جای داده است.8 ناصر الدین شاه که خود داخل آن شده، ضریح و قبر را چنین توصیف می کند: « من و میرزا حسن کلید دار جسارت کرده توی ضریح حضرت رفته از ضریح هم درب کوچک دیگر بود میرزا حسن باز کرد، شمعی در دست داشت دور قبر منور با آجر فرش شده بود که پا روی آجر گذاشته شود.

من از طرفی میرزا حسن از طرفی به زحمت زیاد رفتیم. میرزا حسن متصل شمع را کج می کرد. من از دست او گرفتم. من به طور عجیبی روی آجرها نشسته بودم جا تنگ بود. سرم به تخته ضریح می خورد. جای نشستن تنگ و بسیار مشکل بود. میرزا حسن تخته روی قبر مطهر را کشید. دست برده دو سه مشتی تربت صحیح از روی قبر مطهر برداشتم ».9 در پایین پای آن، ضریح دیگری متصل به ضریح بیرونی قرار گرفته که به علی اکبر، فرزند دلاور امام حسین(علیه السلام )، تعلق دارد. در 1355 ق، سیف الدین طاهر، از داعیان اسماعیلی، پنجره ای از نقره برای مرقد مطهر ساخت و آن را از هند به کربلا فرستاد که بر بالای آن نوشته شده بود:

« ان الداعی الی حب آل محمد الطاهر بن ابی محمد الطاهر سیف الدین نجل سیدنا محمد برهان الدین من بلاد الهند سنه خمس و خمسین و ثلث مائة بعد الالف 1355 ق ».10 در 1360 ق استاد محمد صنیع خاتم شیرازی، از استادان برجسته خاتم کاری، صندوق مطهر را تعمیر کرد.

در طول تاریخ، همواره پادشاهان و بزرگان، چراغ دان های گران قیمتی از طلا و نقره به داخل ضریح مبارک هدیه می کردند. یک جفت شمعدان طلای بسیار بزرگ از سوی سلطان عبدالمجید خان عثمانی به حرم هدیه شده است.

بعضی از قندیل های آویزان شده از جنس طلا و نقره، از هند و جاهای دیگر آمده است.11 امروزه طول ضریح مطهر به پنج پنجره و عرض آن نیز به چهار پنجره تقسیم می شود. هر قسمت هشتاد سانتی متر عرض دارد. اما بخشی که مرقد علی اکبر( علیه السلام) در آن است، یعنی پایین پای آن حضرت، از ضریح تنها یک بخش و از طول دو بخش را در بر می گیرد.

طول ضریح مرقد امام حسین(علیه السلام) 5/5 و عرض آن 5/4 متر است و طول آن قسمت که قبر علی اکبر(علیه السلام) را در خود جای داده 6/2 و عرض آن 4/1 متر است. ارتفاع ضریح به 5/3 متر می رسد و بر بالای آن در چهار گوشه، چهار گویچه شکلی است که طول هر یک نیم متر و زر اندود است.12 بر روی ضریح، دیوارهای صحن، حرم و گل دسته ها آثاری از گلوله دیده می شود که حاصل تهاجم نیروهای بعثی به شیعیان متحصن در مرقد در 1370 ش است. این شیعیان علیه حکومت وقت قیام کرده بودند.